Beyin omurilik sıvısının (BOS) beyin zarları ve boşlukları arasında dolaştığı düşünülmektedir. Günümüzde kemirgen ve primat gibi hayvan modellerinde yapılan çalışmalar BOS’un beyin ve omuriliğe ait lenfatik sisteminin dışında sinirlere de invaze olabileceğini göstermektedir. BOS klirens fonksiyonu ve yaşlanma ile ilgili birkaç hayvan modelli çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalarda, BOS klirens fonksiyonunun bilişsel gerilemenin yaşlanma ve uykuya bağımlı mekanizmalarından biri olabileceği önerilmiştir; ancak insanlarda şu ana kadar bir kanıt gösterilememiştir.
Zhou ve arkadaşları çalışmalarında, nörolojik hastalıkları nedeniyle lomber ponksiyon endikasyonu olan 18-79 yaş aralığındaki gönüllü katılımcılarda (n=92), kontrast madde enjeksiyonundan sonra dinamik 3 boyutlu (3B) ve yüksek çözünürlüklü 2 boyutlu (2B) manyetik rezonans görüntüleme (MRI) kullanmıştır. Böylelikle, belirli zaman aralıklarında (enjeksiyondan önce, enjeksiyondan sonraki 4, 5, 15 ve 39. saatler) 3 ana BOS drenaj sistemini görselleştirmiştir. Meningeal lenfatik yol, peri-olfaktör sinir yolu ve peri-optik sinir yolu MRI görüntülerinde BOS klirens fonksiyonu değerlendirilmiştir. Ayrıca, Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PSQI) ve Telefon Montreal Bilişsel Değerlendirmesi (T-MoCA) ile katılımcıların uyku ve bilişsel durumları skorlanmıştır.
Çalışmalardan elde edilen MRI sonuçlarında 3 büyük drenaj sisteminin farklı konumlarında BOS sinyalinin değiştiği belirlenmiştir. Ek olarak, yaşlanan ve kötü uyku kalitesine sahip katılımcılarda peri-olfaktör sinir yolunun gecikmiş BOS klirensi tespit edilmiştir. Böylece, lineer regresyon analizi ile BOS klirens fonksiyonunun bozulduğu saptanmıştır. Bu çalışma aynı zamanda dissomni (yeterli uyku alma güçlüğü) ve bilişsel gerileme arasında BOS klirens fonksiyonunun bir arabulucu olduğu raporlanmasını sağlamakla birlikte Alzheimer hastalarındaki (AD) anormal protein seviyesinin ve inflamatuar moleküllerin dolaşımının BOS ile ilişkili olabileceğini göstermektedir.
Sonuç olarak araştırmacılar, çeşitli beyin görüntüleme teknikleri ile BOS ve sinir yolları arasındaki ilişkiye dair önemli ayrıntıları ortaya koyarak, gelecekte düşük uyku kalitesinin veya bilişsel gerilemenin sebep olduğu hastalıklara karşı yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesinin önemine dikkat çekmektedir.
Yazar: İrem Doğruoğlu
Editör: Sude Nur Arslan
Referanslar: Zhou Y., Ran W., Luo Z., Wang J., Fang M., Wei K. Sun J. Lou M. (2022). Impaired peri-olfactory cerebrospinal fluid clearance is associated with ageing, cognitive decline and dyssomnia. eBioMedicine, Volume 86, 104381. https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2022.104381.
-Bioinforange Bilimsel Haber Servisi-
Haber Yazıları, 20> Etki Faktörlü Q1 dergilerinde yayınlanan (listesi için tıklayınız)
bilimsel araştırmaların ekip arkadaşlarımız tarafından incelenip derlenmesi ile hazırlanmaktadır.
Kadir Has Üniversitesi, biyoinformatik ve genetik departmanında lisans öğrencisi.
Linkedin: https://www.linkedin.com/in/irem-doğruoğlu-681762201