#Bioinfocast kapsamında Santral Biyoloji serisinin ilk bölümünde sizlere “Kronik Hastalık Anemisi” hakkında sizlere bilgilendirici aynı zamanda keyifle dinleyebileceğiniz bir podcast hazırladık. Bu podcast bölümünde Kronik Hastalık Anemisi’nin özellikleri ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verirken ve diğer anemi türlerinden de kısaca bahsettik. Bizleri Bioinforange sosyal medya hesaplarından takip ederek yorumlarınızı iletebilirsiniz. Sizlere keyifli dinlemeler diliyoruz. Blimle kalın, sağlıcakla kalın.
Herkese merhaba, Bioinforange podcaste hoşgeldiniz! Ben Eren Karavil, Haliç Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik programı öğrencisiyim. Bioinforange podcast kapsamında hazırlamış olduğum “Santral Biyoloji” podcast serisinde sizlere Biyoloji’de ilgi çeken konulardan hazırladığım ve Bioinforange platformunda yayınlanmış derleme yazılarımı podcast şeklinde aktaracağım. Protein sentezi sürecine benzettiğim bu format nedeniyle “Santral Dogma” teriminden ilham alarak, serimin ismini “Santral Biyoloji” olarak belirledim. Bu seriyi tanımlayacak olursam eğer ilgi çekici, bilgilendirici ve interaktif. Her podcastin sonunda konu hakkında güncel ve gelecekte olabilecek çalışmalardan ayrıca biyolojik etik gibi önemli noktalardan sizlere konu başlıklarını aktaracağım. Bir sonraki “Santral Biyoloji” podcast bölümünün giriş kısmında yer alacak olan ve sizlerden bu bağlamda ister sesli şekilde ister metin şeklinde sosyal medya aracılığıyla gelen geri dönüşlerinizi merakla bekliyorum. Uzun lafın kısası, “Santral Biyoloji” karavanı ile çıkacağımız bu yolculukta sizleri de yol arkadaşı olarak aramızda görmekten mutluluk duyacağım.
Tekrar hoş geldiniz! Santral Biyoloji podcast serimizin bu bölümünde, sizlere “Kronik Hastalık Anemisi” hakkında bilgiler aktaracağım. Fakat öncesinde konunun daha anlaşılır olması için aneminin ne olduğundan ve eritrositlerden bahsedeceğim sonrasında ise konuyu daha derinlemesine ele alarak anemi türlerine ve asıl konumuz olan Kronik Hastalık Anemisi’ne odaklanacağım. Haydi başlayalım!
Bildiğimiz üzere canlılar yaşayabilmek için enerjiye ihtiyaç duymaktadırlar ve bu enerji ihtiyacı ise hücresel solunum ile sağlanmaktadır. Canlılar hücresel solunum için ise gerekli olan maddeleri içinde bulundukları ortamdan çeşitli yöntemlerle temin etmektedirler. Örneğin, omurgalılarda dışarıdan temin etme yöntemi O2 ve CO2 gibi gaz moleküllerini taşıyabilecek şekilde evrimleşmiş hücreler olan akyuvarlar yani eritrositler aracılığıyla sağlanmaktadır. İnsan vücudunda eritrositlerin üretim süreci vücut içerisinde yassı kemiklerin kemik iliğinde ve uzun kemiklerin epifizlerinde, böbreklerden salgılanan eritropoitein hormonunun düzenleyici etkisinde gerçekleşmektedir. Tüm bu eritrosit üretim aşamalarına ise eritropoez adı verilmektedir. Eritropoez aşamaları eritrositlerin olgunlaşma sürecini de kapsar çünkü eritrositlerin üretilip kana verilmesi işlevsel olması için yeterli değildir. Bunun için eritrositlerin kendine özgü şekil kazanması ve çekirdeklerini kaybetmeleri gerekmektedir. Eritropoezde gerçekleşebilecek bir bozukluk çeşitli nedenlerle eritrositlerin azalmasına ya da eritrositlerde oluşan mutasyonlar hipoksi dediğimiz dokulara giden oksijenin azalmasına yol açmaktadır. Tam bu noktada anemi, kilit bir nokta oluşturmaktadır çünkü anemi, eritrositlerin ana yapısında bulunan hemoglobinin yetersizliği kaynaklı en yaygın hipoksi türüdür. Etken sebebine göre birçok tipi bulunan anemi, eritrosit yetersizliğine ve eritropoez bozukluğuna bağlı olmak üzere iki başlıkta incelenir. Eritrosit yetersizliği; kan kaybı, eritrositlerin yeterince üretilememesi ve aşırı hücre hemolizi gibi nedenleri barındırırken eritrosit yapısı bozukluğu daha çok mutasyonlarla ilişkilidir. Hücre hemolizine neden olan kalıtsal hemoglobin bozukluklarının yanı sıra çeşitli enzimlerin dengesinin sağlanamaması durumlarında da hücre hemolizi gerçekleşebilmektedir. Ek olarak, eritrositlerin erken yıkımına neden olan hemolitik anemi de kalıtsal bir anemi türüdür. Hücre hemolizi haricinde eritropoez hücre döngüsünde kullanılan bir vitamin ya da mineral gibi madde eksikliği de eritropoezi baskılayarak anemiye neden olmaktadır. Bu durumlarda, öncelikle eksiklik nedeni incelenmekte sonra yetersiz beslenmeye bağlı ise eksikliği giderme amaçlı takviyeler ve eritropoezi tetikleyici ilaçlar kullanılabilmektedir. Yetersiz beslenmeye bağlı sıkça karşılaşılan anemi türlerini; B12 vitamini eksikliğinde ortaya çıkan “Pernisiyöz Anemi”, demir eksikliğinde ortaya çıkan “Demir Eksikliği Anemisi” ve yeteri kadar folat tüketilmediğinde ortaya çıkan “Folat Anemisi” oluşturmaktadır. Kimi durumlarda eritropoezin gerçekleştiği kemik iliğinin yetersizliğiyle de anemi oluşabilmektedir buna ise Aplastik Anemi adı verilmektedir. Görüldüğü üzere eritropoez için özellikle vitamin B12, folik asit ve depo demiri olan ferritin gerekmektedir.
Evet, yoğun bir bilgi içeriğiyle anemi hakkında bilgi sahibi olduk şimdi son kaldığımız yer olan ferritinden ve anemiye olan etkisinden bahsedelim. Dışarıdan aldığımız besinlerle vücudumuza aldığımız demir, ince bağırsaktan iki değerlikli metal taşıyıcı 1 proteini yani DMT1 tarafından enterositlere alınarak plazmaya geçer. Hephaestin ve seruloplazminin katkısıyla, apotransferrin ile birleşen demir, transferritin olarak kemik iliğinde eritroblastlara ulaşır. Demirin yeterli emilememesi ve de çeşitli nedenlerle makrofaj ve karaciğerlerde tutulmasıyla plazmada demir oranı düşer. Eritrositlerin üretimi için kilit madde olan demirin düşmesi eritropoezi engelleyerek demir eksikliği anemisine yol açar. Demirin metabolizmasında en önemli faktör hepsidin proteinidir. Hepsidin proteininin temel görevi plazmadaki demir oranını düşürmektir. Bunu makrofajların yüzeyindeki ferroportine bağlanarak makrofajların yaşlı eritrositleri parçalayarak elde ettiği demiri, depo şekline getirterek ferroportin ekspresyonunu baskılayarak sağlamaktadır. Bu sayede demir ferroportin kanallarından plazmaya geçemez ve ferritin şeklinde makrofajlarda depo olarak kalır. Plazmadaki demirin en büyük kaynağı olan ferroportin ekspresyonu baskılandığında plazmadaki demir oranı düşecektir. Hepsidin ek olarak ince bağırsaktan demir emilimini de azaltarak plazma demirini büyük ölçüde düşürmektedir. Özellikle kronik hastalık durumunda enflamasyonun engellenebilmesi amacıyla yoğun salınımı plazmadaki demir oranını o kadar düşürmektedir ki demir eksikliği anemisine yol açmaktadır. Tam olarak bu nedenle de bu anemiye Kronik Hastalık Anemisi adı verilmektedir.
Peki ya aneminin tedavisi? Sıradan bir demir eksikliği anemisinde altta yatan nedenin araştırılmasının yanı sıra genellikle beslenme yetersizliği kaynaklı olduğu düşünüldüğü için takviye demir çözeltileri kullanılmaktadır. Peki ya demir emiliminin baskılandığı ve plazmadaki demirin ise depo şekline getirilmeye çalışıldığı Kronik Hastalık Anemisi gibi hepsidin kaynaklı bir sorundan dolayı demir oranı düşük olursa? Bu durumda kullanılacak takviye demir, anemiyi engellemediği gibi halihazırda depo edilen demiri arttırıp hayati organlara zarar verebilmektedir. Bu nedenle yaşanan demir eksikliği kaynaklı olan anemide nedenin kronik bir hastalığa ve hepsidin dengesizliğine bağlı olduğu saptandıktan sonra bazı hastalık tiplerinde enflamasyonun bağlı olduğu sebeplerin araştırılmasına ve ortadan kaldırılmasına öncelik verilmektedir. Sonrasında, hepsidinin sebep olduğu dengesizlik ortadan kaldırılmaktadır. Geliştirilmekte olan agonist ve antogonist ilaç türlerinin ve eritropoez düzenleyici ajanlarının kullanımı ile tedavi yolları kronik hastalık anemisinde hepsidinin kontrolü ve eritropoezin artması için araştırılmaktadır. Görüldüğü üzere güncel çalışmalar hepsidinin dengelenmesi ve eritropoezin arttırılmasına yönelik ilerlemektedir. Örneğin hepsidin dengesini sağlamak için antihepsidin antikorlarının hepsidin indirgeyici ajan olarak kullanılabileceğini ve bu şekilde demir dengesinin sağlanabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Kimi durumlarda da plazmadaki demir dengesizliği, enflamasyon olmaksızın hepsidini kontrol eden 19. kromozomdaki HAMP geninin mutasyonu ile hepsidinin az ya da çok sentezlenmesiyle ortaya çıkabilmekte. Bunun için ise genetik tedavi seçenekleri araştırılmaktadır.
Aneminin tedavisi türünün bilinebilirliğine bağlı olup özellikle Kronik Hastalık Anemisi gibi karmaşık anemi türlerinde çok daha büyük önem arz etmektedir; çünkü bir anemi hastasında görülen demir eksikliğinde homeostaz amaçlı alınacak dengesiz düzeydeki demir takviyeleri hayati tehlikeye varabilecek yan etkilerin risklerini taşımaktadır. Bu nedenle, doğru tedavinin bulunabilmesi adımlarında her hastalıkta olduğu gibi, Kronik Hastalık Anemisi’nde de doğru teşhis en önemli adımı oluşturmaktadır. Gelişen teknoloji ve bilim sayesinde yapılabilen tanı-tespit çalışmalarıyla beraber kronik hastalık anemisi kolayca tespit edilebilmektedir; ancak Kronik Hastalık Anemisi’ne sahip olan bir hastada kimi zaman sadece yapılan kan demir testleri dikkate alınarak hastalığın yetersiz beslenmeye bağlı olan bir demir eksikliği anemisi olduğu düşünülerek hatalı teşhis yapılabilmektedir. Hatalı teşhis durumlarıyla karşılaşmamak için daha detaylı testler ve araştırmalar yapılarak etken olabilecek diğer faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır. Özellikle anemi gibi ciddi bir hastalık durumunda kan-hepsidin düzeyinin incelenmesi ve kronik hastalık durumunun mutlaka araştırılması gerekmektedir.
Feedback Zone
Yavaş yavaş podcastin sonuna yaklaşırken konu hakkında fikirlerini de duymak isterim. Örneğin, kaynakları yetersiz olan hastanelerde çalışan uzman hekimlerin az test yapmak durumunda kalmalarını ele alalım. Kronik Hastalık Anemisine sahip olan bir hastada böyle bir hastanedeki uzman hekimin sadece hastanın kan-demir testini inceleyerek hastaya takviye demir çözeltileri önermesi etik midir? Bu sorun nasıl çözülebilir? Etik sorunlar haricinde sizce hepsidin ve demir metabolizması hakkında nasıl araştırmalar gerçekleşebilir? Fikirlerinizi Bioinforange sosyal medya hesapları aracılığıyla podcast postalarımıza yorum yaptığınız yorumlar ile bize iletebilirsiniz ayrıca sosyal medya kullanıcı adlarımız podcast metninde yer almaktadır.
Santral Biyoloji podcast serisinin ilk bölümü olan “Kronik Hastalık Anemisi” nin sonuna gelmiş bulunmaktayız. Dinlediğiniz için için teşekkür ederim, ayrıca yorumlarınızı merakla bekliyorum. Bizleri Bioinforange sosyal medya hesapları üzerinden takip etmeyi ve Bioincast ekibimizin hazırlamış olduğu diğer podcastlerimizi de dinlemeyi unutmayın. Hoşçakalın, Biyoloji sevgisiyle kalın.
Referans: Bu yazıda kullanılan bilgiler İzzet Eren Karavil’in 17.12.2021 tarihli “Kronik Hastalık Anemisi” başlıklı review yazısından (bakınız) derlenmiştir. Kaynaklar için Bioinforange sitesinde yer alan review yazısına bakabilirsiniz.
Müzikler
(00.00-01.35 sn.): Fashion Sport Rock (by Coma-Media)
Link: https://pixabay.com/music/beats-fashion-sport-rock-11949/
(01.37-02.03 sn.): Awakening Instrumental (by ItsWatR)
Link: https://pixabay.com/music/beats-awakening-instrumental-1165/
(02.04-04.37 sn.): Where the Light is (by lemonmusicstudio)
Link: https://pixabay.com/music/acoustic-group-where-the-light-is-15702/
(04.38-04.56 sn.): Black Coffee (by Anton Vlasov)
Link: https://pixabay.com/music/beats-black-coffee-18302/
(07.08-07.58 sn.): Bamboo Shoots (by EvgenyBardyuzha)
Link: https://pixabay.com/music/future-bass-bamboo-shoots-16598/
(07.59-08.08 sn.): Awakening Instrumental (by ItsWatR)
Link: https://pixabay.com/music/beats-awakening-instrumental-1165/
(08.09-08.49 sn.): Bamboo Shoots (by EvgenyBardyuzha)
Link: https://pixabay.com/music/future-bass-bamboo-shoots-16598/
(08.50-09.59 sn.): Walking with Billie – Michael Kobrin (by MichaelKobrin)
Link: https://pixabay.com/music/blues-walking-with-billie-michael-kobrin-10958/
(10.01-10.47 sn.): Sexy Fashion Beats (by Coma-Media)
Link: https://pixabay.com/music/beats-sexy-fashion-beats-11176/
Haliç Üniversitesi, Moleküler Biyoloji Ve Genetik programı 3. sınıf öğrencisi. Tıbbi genetik ve immünoloji gibi alanlara ilgili.